بعضی از بچه هاپس از تولد و برخی دیگر، در رحم مادر انگشت می مکند. بسیاری از بچه ها، قبل از آنکهمکیدن انگشت مسئله ساز شود، آن را ترک می کنند. اما برای میلیون ها نفر دیگر این عادتتا دوران کودکی و گاه بعد از آن ادامه پیدا می کند که می تواند به آنها آسیب برساند.مکیدن ادامه دار انگشت، به دندان ها و حالت ظاهری آنها و سخن گفتن لطمه می زند...
بعضی از بچه هاپس از تولد و برخی دیگر، در رحم مادر انگشت می مکند. بسیاری از بچه ها، قبل از آنکهمکیدن انگشت مسئله ساز شود، آن را ترک می کنند. اما برای میلیون ها نفر دیگر این عادتتا دوران کودکی و گاه بعد از آن ادامه پیدا می کند که می تواند به آنها آسیب برساند.مکیدن ادامه دار انگشت، به دندان ها و حالت ظاهری آنها و سخن گفتن لطمه می زند.
عادت مکیدن انگشتیا شست در سنین مختلف، آثار و نتایج روانی متفاوتی دارد. نیازی به این نیست که پدرو مادر برای نوزاد و یا کودک نوپایشان ناراحت و نگران باشند. اما کودک پنج ساله ایکه همچنان با جدیت انگشت می مکد، می تواند به دلایلی چند، اسباب نگرانی شود. عادت مکیدنانگشت می تواند روی کلام، دندان ها و رشد عاطفی کودک تأثیر نامطلوب بگذارد.
عادت مکیدن انگشتهر چه طولانی تر باشد، غلبه بر آن دشوارتر می شود. علتش این است که مکیدن انگشت ازشدت استرس می کاهد و بسیاری از بچه ها برای رسیدن به آرامش، انگشت می مکند. این بدانمعنا نیست که کودک، فاقد احساس امنیت خاطر است و بدین معنا هم نیست که تقصیری به گردنپدر و مادر اوست. باید عوامل استرس را از چشم انداز کودک شناسائی کنیم. حوادث طبیعیمانند متولد شدن کودک جدید در خانواده و یا رفتن به یک مدرسه جدید، می تواند بر شدتمکیدن انگشت بیافزاید. بدون تردید هر چه سن بالاتر می رود، استرس ها بیشتر می شوندو وابستگی به مکیدن انگشت نیز افزایش می یابد. به نظر می رسد، مکیدن انگشت در دخترهاشایع تر از پسرهاست.
مکیدن انگشت اغلبزمانی شروع می شود که کودک از کودک دیگری که انگشت می مکد تقلید می کند. از آنجائیکه بسیاری از بچه های پیش دبستانی انگشت می مکند تقلید می کند. از آنجائی که بسیاریاز بچه ها به مهدکودک و کودکستان فرستاده می شوند، به سادگی می توان متوجه شد که چگونهسایر بچه ها ممکن است از بچه های دیگر تقلید کنند.
بچه ها معمولاًوقتی کودک جدید به جمع خانواده اضافه می شود، شروع به مکیدن انگشت می کنند. ممکن استبسیاری از بچه های بزرگ تر هم تحریک شوند چنین کاری بکنند، علتش این است که می خواهندبه همان اندازه که به نوزاد توجه می شود، به آنها نیز توجه گردد. بچه ها حتی ممکن استزبان ، لب ها، پتو و یا وسایل دیگر را بمکند. اگر فرزند شما پستانک می مکد بهتر ایناست که پستانک را به تدریج از او بگیرید. مراقب باشید که از مصرف بیش از اندازه پستانک،خودداری نمائید.
وقتی بچه ها رشدمی کنند، فعالیت جسمانی آنها بیشتر می شود و به استقلال بیشتری می رسند. کودک معمولاًدر این شرایط با کمی دخالت پدر و مادر از مکیدن انگشت صرف نظر می کند. اما بعضی ازبچه ها به مکیدن انگشت ادامه می دهند و گاه پدر و مادر بی آنکه بدانند کدام عامل جسمانییا احساسی در مکیدن انگشت دخالت دارد سعی می کنند آن را متوقف سازند. این اقدام سببادامه دار شدن مکیدن انگشت می شود.
در این زمان ممکناست پدر و مادر به وسیله کلام تند با کودک برخورد کنند و حتی در مقام مجازات او برآیندکه این نیز در نهایت، با ایجاد اضطراب و ناراحتی جسمانی بر ابعاد مشکل می افزاید. ناراحتکردن و توهین به او می تواند لطمه شدیدی به او بزند.
کودکانی که پیوستهتحت فشار هستند تا از مکیدن انگشت خودداری کنند، خودشان را تدریجاً آدم های بدی ارزیابیمی کنند که چیز جالبی برای عرضه ندارند. این بچه ها به تدریج ممکن است مشوش، خشمگینو یا پرخاشگر گردند. واکنش های منفی اطرافیان کودک، تولید استرس و احساس نابسندگی درکودک می کند و این حالت نه تنها مکیدن انگشت را کم نمی کند که بر میزان آن می افزاید.یکی دیگر از دلایلی که توصیه می کنیم، عادت مکیدن انگشت در فرزندانتان را قبل از رفتناو به مدرسه برطرف کنید، این است که وقتی کودک در مدرسه در فشار قرار می گیرد تا اینعادت را ترک کند، عادات دیگری را جایگزین آن می کند و اغلب این عادات جدید در کنارعادت قدیم قرار می گیرند. بسیاری از کودکانی که سعی می کنند در مدرسه انگشت نمکند ناخن،لباس، مو، مداد و اشیاء دیگر را می جوند، در نتیجه در کنار عادت قبلی، عادت دومی بهنام جویدن شروع می شود. همچنین بعضی از کودکانی که سعی می کنند سر کلاس انگشت نمکند،احساس بی قراری می کنند و گاه عصبانی می شوند، به طوری که خشمشان سبب بروز رفتارهایناخوشایند می گردد.
به طور کلی مکیدنانگشت می تواند روی عزت نفس بچه ها اثر بگذارد؛ عملکرد درستی آنها را در مدرسه خرابکند؛ بر روابط اجتماعی شان اثر بد بگذارد؛ به رشد دندان ها و نیز توانائی صحبت روشنو واضح آنها لطمه بزند. افزون بر این، بسیاری از بچه ها به هنگام مکیدن انگشت، انگارههای رفتاری به خصوصی را ایجاد می کنند که به تدریج بخشی از عادات مکیدن انگشت می شود؛این عادت ها عبارتند از: پیچاندن مو، دست در شلوار کردن، مالیدن گوش و نوازش کردن ودر آغوش کشیدن اشیاء، خیس کردن رختخواب؛ همچنین ناراحتی های عمومی در زمینه سلامتیمثل: زرد زخم، کرمک، کج شدن انگشت ها، زگیل و مسائل دیگر. به هر حال اغلب ناراحتی هایناشی از مکیدن انگشت، پس از ترک این عادت از بین می رود.
با توجه به نظراتموجود، زمان مناسب مداخله در انگشت مکیدن کودک زمانی است که او به ۵ سالگی می رسد.اما باید در نظر داشت که تمام انسان ها وقتی با یک مرحله گذرا و تحولی در زندگی شانمواجه می شوند دچار استرس می گردند بدین ترتیب بچه هائی که انگشت می مکند در این مواقعبر شدت مکیدن خود می افزایند. بنابراین نباید در این زمان اقدام به ترک عادت کنیم،زیرا این امر بر استرس موجود می افزاید و تلاش ما تنها موجب ایجاد استرس و اضطراب بیشترشده و بر شدت عادت موجود می افزاید، در نتیجه بهتر است که ترک عادت مکیدن انگشت رابه تعویق بیاندازیم. زمان نامناسب برای مداخله در مکیدن انگشت عبارتند از: تغییراتعمده در خانواده، جدائی یا طلاق والدین، تولد خواهر یا برادر جدید، اسباب کشی به منزلجدید یا رفتن به مدرسه دیگر، تغییر برنامه های پدر و مادر یا تغییر شرایط، مسافرت بااتومبیل، رفتن به مرخصی و تعطیلات سالانه، اختلالات خواب.
راهبردهای مقابلهبا انگشت مکیدن
اگر شرایط استرسزا در محیط کودک وجود دارد، آن شرایط برطرف شود.
برای کودکان خردسال،توجه او را به یک محرک قوی جلب کنیم.
جایگزین کردن یکرفتار جدید، مثل بازی با خمیر و یا تسبیح دست گرفتن، نقاشی، رنگ آمیزی، پازل درست کردنو سایر فعالیت هائی از این قبیل. در این حالت هدف این است که دست کودک مشغول یک فعالیتباشد و رفتاری را انجام دهد که مانع رفتن دست به طرف دهان بشود؛ لازم به ذکر است کهجهت جلوگیری از وابسته شدن فرد به یک فعالیت خاص باید تنوع ایجاد گردد.
لاک زدن و انجاممانیکور برای دختران
استفاده از روشدادن نشانه های کلامی و تصویری:
برای مثال انداختنحلقه به انگشت به کودک بگوئید اگر انگشت بمکی، انگشتت بزرگ می شود و حلقه، دیگر ازدستت بیرون نمی آید. اگر علامت دادن به صورت کلامی باشد می توان به کودک گفت: هرگاه دیدم کهانگشت می مکی یک ضربه به میز می زنم که متوجه بشی. اگر بخواهیم از نشانه های تصویری استفادهکنیم می توانیم از نشانه های تصویری استفاده کنیم، می توانیم از یک تصویر مثلاً یکشست دفرمه شد استفاده کنیم.
در استفاده ازاین روش چند نکته اساسی را باید در نظر داشت؛ هر چقدر نشانه ها به موضوع نزدیک تر باشنداثربخشی آن بیشتر خواهد بود؛ در نشانه ها تنوع داشته باشید؛ از اسم فرد برای نشانهها استفاده نکنیم، و نشانه مورد استفاده فقط برای شما و کودک معنا داشته باشد و دیگرانمتوجه نشوند که به عزت نفس کودک آسیب نرسد.
انزجار درمانی،مثلاً استفاده از لاک تلخ مزه با دستکش دست کردن. در این روش هر چقدر محرک قوی تر باشد،اثر بازدارندگی آن بیشتر خواهد بود.
استفاده از روشتقویت ژتونی یا پته ای، بدین منظور جدولی تهیه می شود که باید بسیار دقیق باشد و براساسشدت، نوع و میزان بروز رفتار تنظیم شود. به این صورت که رفتار انگشت مکیدن چند باردر روز، هر بار چند دقیقه طول می کشد و فاصله زمانی بروز رفتار، چند دقیقه یا ساعتاست. در ابتدا یک هفته فقط مشاهده رفتار می شود تا داده های خط پایه مشخص شود و بعدبرنامه طرح شود. با توجه به شرایط کودک، جدول تنظیم می شود. در آغاز از یک برنامه فاصلهای ثابت استفاده می کنیم، به این صورت که برنامه ارائه تقویت براساس فاصله زمانی ثابتاست. سپس برنامه ارائه تقویت را به سمت برنامه نسبی متغیر که وابستگی به تقویت ها راکم می کند سوق می دهیم به این صورت که به نسبی متغیری از عدم بروز رفتار، تقویت ارائهمی کنیم. در ابتدا از تقویت های ملموس و عینی استفاده می کنیم ولی چون فاصله آنها نزدیکاست باید پاداش ها متناسب و کوچک باشد. برای مثال بچه ای که ۲ ساعت فاصله انگشت مکیدنداشت و در برنامه تنظیم شده که این فاصله به ۴ ساعت فاصله بین دفعات انگشت مکیدن افزایشیابد، و کودک موفق شود که ۴ ساعت انگشت نمکد، به کودک می گوئیم چون تو ۴ ساعت انگشتنمکیدی می توانی این بستنی را مک بزنی، یا ظرفی را از آب میوه و یا نوشیدنی های موردعلاقه کودک پر کنید و همراه نی در اختیار او قرار بدهید تا آن را مک بزند. بعد دوبارهبرایش ساعت می گیریم و به او می گوئیم:
تا ۴ ساعت دیگه انگشت نمکیدی و تحمل کردیمی توانی مک بزنی. اینکار موجب به وجود آمدن هویت موفق در کودک می شود، زیرا می بیند که توانسته خودش راکنترل کند و رفتارش از شکل غیرارادی به ارادی تبدیل شده است. دوباره برایش زمان میگیریم و به او می گوئیم: اگه تا ۴ ساعت دیگه تحمل کردی می توانییک مک بزنی و بعد می رویم پارک. در آن موقع دیگه ازش انتظار ندارم کهمک نزد چون ۴ ساعت تحمل کرده. باهاش قرارداد می بندیم مثلاً برنامه از ساعت ۱۲ شروعمی شه تا ۴ بعدازظهر. بین این ساعات یک ساعت آزادش می گذاریم ولی از اول باهاش قرارمی گذاریم که تو آن یک ساعت آزادی، اگر پرسید می توانم مک بزنم می گوئیم میل با خودته.بعد که روی ۴ ساعت عادت کرد و موفق شد یک ستاره می گیرد و هر ۳ ستاره یک جایزه می گیرد.
شکل دهی زمانی:
در این مورد زمانرا کنترل می کنیم. مثلاً کودکی که موقع خواب ۳۰ دقیقه مک می زند ابتدا ۵ دقیقه دستشرا کنترل می کنیم. بعد که ۲۵ دقیقه عادت کرد زمان را ۲۰ دقیقه تعیین می کنیم یعنی هرمرحله را که با موفقیت گذراند ۵ دقیقه کم می کنیم.
نکته:
گذر از هر مرحلهباید زمانی انجام شود که فرد در مورد آن مرحله مشکلی نداشته باشد. تقسیم بندی زمانبا توجه به شرایط کودک فرق می کند و به ظرفیت تحمل ناکامی فرد، بستگی دارد که با آزمایشو خطا می توانیم آن را تنظیم کنیم.
کسب آرامش تدریجیبا تمرکز بر دست ها، آرواره ها و دهان.
خود آگاهی را بهکودک بیاموزید؛ از مقایسه استفاده کنید با استفاده از آینه کودک را به آگاهی از وضعیتظاهری اش تشویق کنید ـ فهرستی از زمان ها و مکان هائی که متوجه ناخن جویدن کودک میشوید، تهیه کنید.
موقعیت را عوضکنید ـ یک مشغولیت جدید برای کودک مهیا کنید مثلاً یک شیء مثل توپ کوچک پلاستیکی دراختیارش بگذارید تا به جای مک زدن یا ناخن جویدن با آن بازی کند. موقعیت هائی را کهبا این عادت در ارتباط هستند را عوض کنید و یا از آنها دوری کنید مثلاً اگر موقع تماشایتلویزیون اینکار را انجام می دهد تنها زمانی می تواند تلویزیون تماشا کند که دست هایشمشغول کاری باشند و به تدریج با ترک عادت فرصت بیشتری برای تماشای تلویزیون به او بدهید.
استفاده از سایرروش های تغییر رفتار مثل خاموشی ـ تقویت رفتار مغایر ـ محروم کردن از تقویت مثبت ـجریمه کردن ـ جبران.
سه چهار روز نخستمک نزدن انگشت، بر کودک بسیار سخت می گذرد اما این مدت نقش حیاتی ایفا می کند. ممکناست کودک در سه چهار روز اول، ناراحت و رنجش پذیر باشد. توجه داشته باشید که در اینمدت، فرزند شما، خودش را با کاهش اندروفین تطبیق می دهد. اما اگر برنامه ادامه یابد،بعد از سه چهار روز، حال کودک به تدریج بهتر می شود. پس از مدت مذکور، شرایط شیمیائیبدن، خودش را با شرایط جدید تطبیق می دهد و کودک می تواند به راحتی بیشتری، نمکیدنانگشت کنار بیاید. از این زمان به بعد، هر روزی که کودک آن را با موفقیت پشت سر بگذارد،بر عزت نفس و اطمینان خاطرش اضافه می شود. معمولاً بعد از یک هفته نمکیدن، میل به مکیدنبه حداقل می رسد و یا به کلی از میان می رود.